Donderdag 04 Jan 2018

Lenneke Kuijer: Elke dag Warmetruien…nacht!

Warmetruiendag-promovenda roept op: blijf wakker als het om de slaapkamertemperatuur gaat

Meer onderzoek nodig naar gezondheidsnormen en nachtelijk energieverbruik

Lenneke Kuijer is industrieel ontwerper en onderzoeker en bedacht een aantal opvallende en vernieuwende bespaarmethodes, waarmee ze in 2014 op Warmetruiendag (!) cum laude promoveerde op duurzaam gedrag. Inmiddels is Lenneke universitair docent aan de Universiteit van Eindhoven. Haar meest recente onderzoek naar energiebesparing op woningverwarming laat zien dat onze norm over wat gezond slapen inhoudt lijkt te verschuiven. En dat kan grote gevolgen hebben voor ons energiegebruik.

Praat je vaak over klimaatverandering?

Nee, niet vaak. Ik vind het een ingewikkeld probleem. Mijn drijfveer komt meer voort uit het idee van de voetafdruk. We leven hier op te grote voet, ten koste van toekomstige generaties en mensen elders. Het is helaas zo gemakkelijk om heel veel energie en spullen te verbruiken, zonder erbij stil te staan dat mensen elders in de wereld onze spullen hebben gemaakt voor een vergoeding waar ze nauwelijks van kunnen leven. En het maken van onze spullen laat daar een spoor van vervuiling achter. Ik verwonder me er vaak over dat dit mogelijk is. Als iedereen binnen de grenzen van de aarde zou leven hadden we misschien ook geen klimaatprobleem.

Welke gevoelens roept het klimaatprobleem bij je op?

Ik vind het beangstigend. En tegelijkertijd is het moeilijk grijpbaar. Het lijkt net of wij met ons gevoel over het klimaatprobleem meebewegen met het weer. Bezorgd tijdens een hevige storm of vroege of late hittegolf maar als die voorbij is sussen we ons gevoel: “wat merk je er nu van, van het veranderende weerpatroon, het valt wel mee”. Daar word ik wel verdrietig van, maar ik begrijp het ook heel goed. Die voetafdruk is voor mij, als bèta, wat duidelijker denk ik: zoveel is beschikbaar en zoveel verbruik je, en dan zie je het verschil. Dat moet dus ten koste gaan van anderen.

Weet je het moment nog waarop je koos voor duurzaamheid als onderwerp in je onderzoek?

Dat was tijdens mijn studie. Ik ben toen naar Japan gegaan. Daar zag ik hoe dingen anders kunnen. Ook in Japan is een hoge levensstandaard en toch heeft men daar een hele andere levensstijl.

Wat viel je op in Japan?

Dat cultuur bestaat! Dat een levensstijl niet iets logisch is maar dat het iets cultureels is, met een geschiedenis. Dat de manier waarop je leeft ook anders kan zijn dan dat het nu is. En ook heel anders kan worden. Dingen die je als heel vanzelfsprekend beschouwt kunnen in een andere cultuur opeens heel raar zijn. Dat gegeven opent een hele nieuwe ontwerpruimte. Een goed ontwerp kan ons leven drastisch veranderen. Kijk naar de opkomst van de mobiele telefoons. En dit kan negatieve, maar ook positieve gevolgen hebben voor onze milieu-impact.

Wakker blijven rond slaapkamerklimaat

Waar ik me als ontwerponderzoeker zorgen om maak zijn doorslaande levensstandaarden door toegenomen technische mogelijkheden. Woningverwarming is daar een duidelijk voorbeeld van. Ik heb in Engeland twee jaar lang onderzoek gedaan naar de geschiedenis van de verwarming van sociale huurwoningen. Het onderzoek laat zien hoe ze daar in de afgelopen eeuw van één verwarmde kamer overdag, richting het dag én nacht verwarmen van het hele huis zijn gegaan. We kunnen en willen niet terug naar de kolenkachel, alleen al om klimaattechnische redenen, maar op een gegeven moment wordt een punt bereikt waarop een toename in comfort binnenshuis maar moeilijk opweegt tegen de toename in energieverbruik die dit met zich meebrengt.

De autoriteit in Engeland die over volksgezondheid gaat, de NHS, adviseert bijvoorbeeld een slaapkamertemperatuur tussen de 18 en 24 graden (!) voor baby's en kinderen. Het op die temperatuur houden van de veelal slecht geïsoleerde Engelse huizen kost heel veel energie, maar de gezondheid van kinderen weegt voor veel mensen zwaar mee. In zo'n geval denk ik dat een publiek debat en verder onderzoek op z'n plaats is voordat zo'n advies een verwachte levensstandaard wordt. Waarop is zo’n norm precies gebaseerd? En hoeveel energie kost het eigenlijk om die norm te behalen? En hoe erg is het als zo’n norm niet gehaald wordt? Dit zou er toe kunnen leiden dat zo'n norm wordt bijgesteld. De Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) communiceerde bijvoorbeeld een tijd dat oudere mensen het beste in een omgeving kunnen verblijven waar het minimaal 20 tot 21 graden is . Dat bleek voor ouderen financieel een onhaalbare norm. Dus heeft de WHO die norm losgelaten, zie hier en hier.

Ik denk dat het voor het bereiken van een duurzame maatschappij belangrijk is om bij dit soort normeringen – ook als het gaat om zoiets gevoeligs als de gezondheid van kinderen en ouderen – gevolgen voor energieverbruik mee te wegen voor je een normering stelt. Want zo'n norm heeft verstrekkende gevolgen, en gaat in alles zitten. Zelfs in beddengoed! Ik zag in een Engelse winkel op de verpakking van een kinderdeken het NHS advies staan. Als je niet uitkijkt heb je straks steeds dunnere pyjama’s, dekens en dekbedden die uitgaan van een slaapkamertemperatuur van minstens 18 graden celcius.

Elke dag Warmetruien.. nacht?

Hoewel het onderzoek focust op Engeland, denk ik dat er overeenkomsten zijn met de situatie in Nederland. Volgens MilieuCentraal zet in Nederlander 80% van de mensen de thermostaat ’s nachts in de woonkamer op 15 graden. Maar in een special over slaap in een wetenschappelijk tijdschrift (NewScientist 2016) wordt een slaapkamertemperatuur van 18 tot 21 graden aangeraden, en in de wetenschapsbijlage van de Volkskrant van een tijdje terug wordt 17,5 graad als wenselijke temperatuur genoemd. Met daarbij het advies dat het slaapkamerraam wel open moet blijven voor frisse lucht! Zo’n norm haal je in de winter natuurlijk niet zonder verwarming op de slaapkamer. En het is bij de verwarmingssystemen die we nu hebben een hele toer om alleen de verwarming in de slaapkamer aan te hebben en in de rest van het huis ‘s nachts uit. Dus de kans is groot dat als mensen de raad uit deze artikelen ter harte zouden nemen, bij veel huishoudens de verwarming 'nachts in het hele huis omhoog gaat.

Het lastige hier is dus dat er aan de ene kant hard wordt gewerkt aan energiebesparing, maar dat er via andere wegen een zeer grote toename aan energievraag dreigt. Terwijl een diepere duik in de materie laat zien helemaal niet eenduidig is vastgesteld of het slapen in een verwarmde ruimte wel zo goed voor je is. Tegenover het advies van verwarmd slapen staat ander onderzoek dat een link legt tussen het voortdurend verblijven in een verwarmde omgeving en obesitas, en onderzoek dat een link legt tussen het slapen in lagere temperaturen en de aanmaak van bruin vet (dat helpt bij het verbranden van energie en slank blijven). Bovendien lijkt huisstofmijt beter te gedijen bij temperaturen boven de 15 graden.

Verder gaat een gezond slaapkamerklimaat niet alleen over temperatuur, maar ook over de vochtigheidsgraad van de lucht. We hebben thuis een apparaatje om de vochtigheidsgraad te meten en zeker in de herfst is het moeilijk om binnen de gewenste norm te blijven. Als je wel de 'juiste' temperatuur hebt, maar een te hoge vochtigheid slaap je dan gezond? En hoe erg is het eigenlijk als een paar weken per jaar het vochtgehalte in huis, net als buiten, hoog is?

Ook hier in Nederland zijn we daarom naar mijn mening toe aan een debat en verder onderzoek rond gezond slapen en slaapkamerklimaat. Een van de projecten die ik wil opzetten in Eindhoven is het bij elkaar brengen van ontwerpers, medici en bouwtechnici om te kijken wat nu precies een gezond slaapkamerklimaat is, en of we iets kunnen ontwerpen dat comfortabel, gezond en energiezuinig slapen in allerlei soorten huizen mogelijk maakt. Ik denk dat daar qua energiebesparing heel wat te halen valt. Daarnaast hoop ik via de Warmetruiendag het debat rond een gezond en verantwoord slaapkamerklimaat op gang te brengen.