Vrijdag 19 Jan 2018

Babette Porcelijn: Waar is de stip op de horizon?

Babette is industieel ontwerper (TU Delft, finalist Dutch Design Awards 2017, #73 Trouw duurzame 100) en auteur van 'De verborgen impact' een boek waarin ze inzoomt op onze klimaatimpact. Tachtig (!) procent van onze milieu-impact is niet direct zichtbaar en gaat schuil achter goederen, diensten en activiteiten. Door minder spullen te kopen en geen vlees te eten boek je de grootste winst voor de planeet, die staan op 1 en 2 in de impact top 10. Op nummer 3: wonen. Warmetruiendag sprak haar in haar studio in Amsterdam.

Wanneer hoorde je voor het eerst over klimaatverandering?

Dat was in de tijd van Al Gore, rond het uitkomen van zijn film An Inconvient Truth. En ik weet ook nog wat mijn eerste reactie was: “O, is toch best lekker als het hier in Nederland wat warmer wordt?”. Die clichéreactie die veel mensen hadden, had ik ook gewoon.

Denk je vaak aan het klimaat?

Nee en ja. Ik ga er niet echt voor zitten zeg maar. Een klimaatfilm als Before the flood kijken en het probleem vervolgens bewust overdenken en doorvoelen is af en toe goed, maar niet te vaak. Het probleem is ellendig, zwaar en akelig. Ik was na die film drie dagen depressief. Maar ik ga liever om het rotgevoel heen en zet het om in actie. Ik sta in de oplossingen-stand: we gaan dit probleem fiksen.

Praat je er vaak over?

Niet alleen over het klimaat. Als ik het over het klimaat heb dan vertel ik meestal dat er ook veel andere dingen aan de hand zijn met onze Aarde*. Het klimaat is “hot” -sorry voor de woordspeling- maar we vergeten bijna dat we nog veel meer ernstige milieuproblemen hebben: er verdwijnen per dag zo’n 30 tot 40 miljoen bomen meer dan erbij komen, we zitten in de zesde massa-uitsterving in de geschiedenis van de planeet, de zoetwatervoorraden lopen terug, om er een paar te noemen. Die problemen hangen met elkaar samen en als je focust op een enkele soort impact loop je het risico dat je een andere impact juist erger maakt; het waterbedeffect.

...de tekst loopt door onder de afbeelding

Ik laat het vaak bij de constatering waar we nu staan en sta niet te lang stil bij de dramatische toekomst die we hoogstwaarschijnlijk tegemoet gaan, als we nu niks doen.

Ik vertel meestal hoeveel Aardes we nu nodig hebben om te voorzien in onze vraag.1,6! En we zouden 3,6 keer de Aarde nodig hebben als alle mensen net zoals wij hier in Nederland zouden leven. Dát is voor veel mensen al een enorme eye-opener. Mensen snappen dat als je 3,6 Aardes blijft verbruiken onze natuurlijke omgeving wordt uithold en dat de wereld daarmee onveilig wordt.  Zo’n vernietiging van de hulpbronnen trekt onze economie niet. De biosfeer zal dan ingrijpend veranderen, zo’n wereld is niet gezond. En heeft gewapende conflicten en massamigratie tot gevolg. We zijn het stadium van tijgers en ijsberen redden voorbij: het gaat ook om ons, de mensheid.

Soms vraagt iemand: “nou ja, dan sterven we uit, hoe erg is dat?”. Misschien is dat ook niet zo erg maar wat daaraan voorafgaat , de ineenstorting van de beschaving, dat wil je niet meemaken. Ik wil doen wat ik kan om dat te voorkomen, ook voor mijn kinderen. Dus op die manier praat ik over het klimaat. Maar het praten over de mogelijk rampzalige gevolgen doe ik wat minder, dat doen andere mensen al genoeg.

Ga je het gesprek over het klimaatprobleem ook aan met vrienden of familie?

Ik kijk naar het hele scala aan problemen dat we aan het veroorzaken zijn, de milieucrisis als geheel, dus bij mij gaat het nooit over het klimaat alleen. En daar heb ik het heel veel over, met heel veel mensen. Maar thuis en bij vrienden en familie probeer ik me in te houden anders worden ze gek van mij (en ik van mezelf). Ik wil mijn kinderen graag de ruimte geven om hun eigen ideeën te ontwikkelen. Ik geef veel lezingen en daar zijn altijd veel vragen en gesprekken na afloop. Het is fijn om erover te praten en om van gedachten te wisselen met mensen. En ik geef veel interviews dus ik praat er eigenlijk voortdurend over. (Lachend:) Gaat de volgende vraag al over oplossingen?

Waar zit voor jou de wissel? Wat moet er zo snel mogelijk veranderen?

Haha, juist… dank je wel. Ik heb mijn boek Verborgen Impact bewust zo opgezet dat het probleem, het gevaar en de urgentie evenveel ruimte krijgen als de oplossingen.

Van alleen de probleemanalyse worden mensen apathisch. En alleen de oplossingen beschrijven zonder de schaal en de urgentie van het op te lossen probleem te laten zien maakt mensen laks, dan ontbreekt de noodzaak, en dan gebeurt er ook niks. Dus ik beschrijf allebei. En ik laat zien dat het gewoon een kwestie is van doen: we hebben ontzettend veel macht als consument en als individu.

Ik laat zien wat de meeste zoden aan de dijk zet, hoe je écht serieus het verschil kunt maken. Wat zijn nu de écht grote dingen en wat zijn de dingen waarvan we dénken dat ze belangrijk zijn, zoals de oplader van je mobiele telefoon niet in het stopcontact laten zitten… Dat is een haartje! Dat gaat echt nérgens over. Peanuts! Bewaar de moeite die je voor duurzaamheid wilt doen voor dingen die veel verschil maken.

Ik denk dat je een paar keer per dag, zeg zo’n drie keer, de wilskracht kunt opbrengen om een bewuste keuze te maken voor milieu of klimaat. Dat zal per persoon verschillen, waarschijnlijk heeft de een wat meer wilskracht dan de ander, maar die momenten van wilskracht zijn beperkt. Laat die paar momenten per dag dat je zin hebt om bij te dragen aan de oplossing dan alsjeblieft gaan over iets wat er toe doet!

Want of je nu kiest voor iets groots of iets kleins op zo’n moment, je steekt er energie in, het is in beide gevallen moeite. Kies dan alsjeblieft voor iets waarmee je écht een groot verschil maakt.

Dat is wat ik in het boek Verborgen Impact heb gedaan. Laten zien wat er nu kan. En er komt een vervolg. Ik wil weten hoe de wereld er in 2050 uitziet als we vanaf vandaag alles goed zouden doen, als we onze impact binnen de draagkracht van de Aarde weten te fietsen.

Stip op de horizon

Dat wordt een nog grotere studie dan voor De Verborgen Impact. Het ontwerpen van ons leven binnen de grenzen van de Aarde gaat over álles. Over armoedebestrijding, artificial intelligence, politiek, geo-politiek, bevolkingsgroei. Dat ga ik eerst allemaal onderzoeken en in kaart brengen want ik wil weten wat er mogelijk en haalbaar is. Én een concreet stappenplan maken om daar te komen. Dus niet zomaar een vage toekomstvisie schrijven met “kijk, zo leuk kan de toekomst eruit zien”, met allemaal wolkenfietserij, nee het moet ook echt mogelijk zijn. En ik wil ook weten: wat doen we dit jaar, volgend jaar etc. Waar staan we over 10 jaar en hoe komen we daar. Gewoon een degelijk plan om de wereld te redden. Dat wordt scenario’s maken en bestuderen.

En dat is gelijk mijn antwoord op je vraag over de wissel. Die zit precies hier. We krijgen mensen vooral in beweging door te laten zien waar we naartoe willen gaan. Dat het leven dat gloort de tofste en fijnste manier van leven is en dat de oude manier best wel suf en helemaal niet zo cool en fijn was als we dachten. Ons leven in de nabije toekomst moet gewoon de meest aantrekkelijke optie zijn. We zeggen allemaal maar steeds hoe moeilijk het is om gedrag te veranderen, maar hoe makkelijk hebben we de mobiele telefoon omarmd? De mobiele telefoon is gewoon een super aantrekkelijk ding dat allerlei behoeftes vervult.

Dus de vraag aan alle denkers en verbeelders op Aarde, aan ontwerpers, wetenschappers en kunstenaars: hoe ziet de best mogelijke toekomst er uit? Denk met me mee, ontwerp en bereken het hoogst haabare eco-positieve scenario. Laten we de te gekste, fijnste oplossingen bedenken en dan is het heel makkelijk om iedereen mee te krijgen.

Vergeet de nare verhalen, de ellende , de zwartgalligheid, de zwaarmoedigheid, en duik in de oplossingen. Samen een krachtig toekomstbeeld vormen, zorgen dat het veel leuker is dan ons huidige leven, dat is volgens mij de beste manier om de wissel om te krijgen.

Wat kan en wil je met je werk bereiken?

Ik wil zoveel mogelijk mensen inspireren, motiveren, en vooral ook hun grootste slagkracht laten ontdekken. We moeten nu serieus aan de bak om het tij te keren.

We vliegen naar Bali, planten voor dertig euro een paar bomen en denken dan dat we een stevige klimaatdaad hebben gesteld. Volgens mijn berekeningen moet je duizend bomen planten. Voor één retourvlucht. De compensatieprogramma’s rekenen met andere eenheden want zij rekenen toe naar een bedrag dat ze denken dat mensen er nog voor over hebben. Hiermee maak je van compensatie een symbolische daad. Erger nog, het geeft mensen het gevoel dat de milieu-impact van vliegen wel meevalt. Dat is linke soep, niet alleen omdat mensen daardoor makkelijker blijven vliegen, maar ook omdat er daadwerkelijk jaarlijks 15 miljard bomen meer verdwijnen dan erbij komen in de wereld. Dat is 40 miljoen bomen per dag, oftewel 475 bomen per seconde. Per wereldburger zou je alleen al minimaal 2 bomen per jaar moeten planten om de netto bomenkap wereldwijd bij te benen.

Ik ben op 1 januari gestart met de Goede Voornemens met Babette, en samen met de deelnemers brengen we onze eigen impact in 2017 in kaart en compenseren deze zodat je 2018 ‘schoon’ kunt beginnen. Als je de volledige klimaatimpact van het dagelijkse leven van een gemiddelde Nederlander van 2017 neemt: de impact van spullen, vlees eten, de verwarming thuis, vliegen, autorijden, je dagelijkse warme douche etcetera, dan hebben we het al over minstens zestienhonderd bomen. Zes-tien-honderd! Per Nederlander. Ik zoek nu uit hoe dat betaalbaar kan.

De beste prijs die ik tot nu toe gevonden heb voor het planten van zestienhonderd bomen is ongeveer vierhonderd euro. Maal zeventien miljoen Nederlanders. Dat is 6,8 miljard euro. Dat is het bedrag dat we met z’n allen alleen al vorig jaar te weinig aan de wereld hebben betaald om het gebruik van de uitstootruimte te compenseren. En dan hebben we het alleen nog maar over de klimaatschade, terwijl er veel meer aan de hand is!

Ik heb de verborgen impact ook uitgerekend voor Amerika, omdat ik mijn boek daar wil uitgeven. Een gemiddelde Amerikaan gebruikt twee keer zoveel als de gemiddelde Nederlander. Ik bedacht me laatst dat je relatief een luxe leven hebt als je het gemiddelde leven in Nederland neemt. Maar als je een Amerikaan vraagt om de helft minder impact te hebben (op het niveau van een Nederlander) denkt hij of zij dat je gek geworden bent. Die vatten dat op als een vraag of je onder de armoedegrens wil gaan leven. Dat vind ik een hele opmerkelijke ontdekking, omdat het voor ons ook geldt: we zouden driekwart op onze impact moeten verlagen om binnen de draagkracht van de planeet te komen. Dat is veel en klinkt heftig, maar denk dan aan de Amerikaan en je ziet dat het allemaal relatief is.

In drie stappen naar een nieuwe toekomst

In Nederland staan we in het belang van een veilige toekomst voor de uitdaging om onze huidige impact van 3,6 Aardes met driekwart terug te dringen. Dat is de eerste stap. Als tweede stap kun je de kleine impact die dan nog overblijft compenseren. En dan komt de derde en allerleukste stap: eco-positief worden! Dan heb je als mens meer positieve, opbouwende en herstellende impact dan schadelijke impact als consument. Hier zit de ruimte, voor jou als individu, maar ook voor bedrijven, steden en landen. Op elke schaal kun je eco-positief worden. Het is het leukste level: business modellen bedenken bij het beschermen van de natuur, nieuwe natuur creëren, het klimaat redden, verdere klimaatverandering tegengaan. Onze economie zal een flinke tijd in het teken moeten staan van troep opruimen en restauratiewerkzaamheden als we in de safe zone terecht willen komen.

Die derde stap, het eco-positief worden, is het leukst want dat is onbegrensd. Bij stap 1 en 2 gaat het om ‘minder’. En dat is niet erg aantrekkelijk, maar wel nodig want alles wat de draagkracht van de planeet te boven gaat is killing us sofltly.

Mijn eigen huishouden past inmiddels binnen de draagkracht van de Aarde en onze impact is een kwart van die van de gemiddelde Nederlander. Dat lukt ons door de grote dingen aan te pakken.

We kopen heel weinig. Bij alles vraag ik me af of we het eigenlijk wel nodig hebben. Als dat zo is kijk ik eerst of ik het tweedehands kan kopen. Vlees eet ik in principe niet. Tenzij het anders wordt weggegooid want er is één ding dat ik erger vind dan vlees eten en dat is vlees weggooien. We hebben een klein huis, gebruiken alleen groene stroom, hebben winddelen. Helaas geen zonnepanelen nog, want ons eigen dak is ongeschikt. De auto hebben we de deur uit gedaan, we reizen per fiets en openbaar vervoer en we kopen ons eten zoveel mogelijk lokaal. Daar hoort ook een sinaasappel uit Spanje bij. En af en toe een fles Europese wijn. Dat past allemaal binnen de draagkracht. Flessen wijn die ingevlogen worden uit Australië en Zuid-Amerika koop ik niet. We eten weinig zuivel en eieren, we vliegen niet, ik douche functioneel: schrobben, boenen en klaar, mijmeren kan ook ergens anders.

En dat is te gek! Want ik ben gezonder, fitter, slanker, heb minder zooi in huis, we hebben fantastisch avontuurlijke vakanties, ik bespaar veel geld waarmee ik insane projecten kan doen als een boek maken over het milieu. En daar word ik gelukkig van. Zo fijn om je in je werk bezig te houden met iets wat echt belangrijk is voor de wereld. Ik kan het iedereen aanraden!

*Aarde met een hoofdletter?

Ja! Babette ondertekende een convenant van Jan Juffermans, voorzitter van de Werkgroep Voetafdruk Nederland. Hij is in 2013 “Aarde” met een hoofdletter gaan schrijven:

"Opdat we onze planeet met wat meer respect gaan behandelen. En ik nam me voor er wat meer actie voor te gaan voeren. Een prachtige gelegenheid kreeg ik op Duurzame Dinsdag, 2 september 2014, in Den Haag. Nu stel ik u allen voor, en ook adviesbureaus, redacties van tijdschriften, sites en kranten, om hieraan mee te doen. Bijvoorbeeld het IVN, de Krant van de Aarde en Milieudefensie hebben de actie al opgepakt. Hopelijk gaat het echt helpen om onze Aarde zo meer aanzien te geven."